«تولید ناخالص ملی» (Gross national product | GNP) به صورت ارزش بازاری کلیه کالاها و خدمات نهایی تولید شده توسط ساکنان یک کشور در یک بازه زمانی مشخص تعریف می‌شود. در این تعریف منظور از ملی همه افراد با ملیت خاص یک کشور است. به عبارتی، GNP، ارزش تولیدات شهروندان یک کشور را هم در داخل و هم در خارج از مرزهای جغرافیایی یک کشور تشکیل می‌دهد. بنابراین تولید ناخالص ملی ایران به صورت ارزش بازاری کلیه کالاها و خدمات نهایی تولیدی در یک بازه معین، توسط تمامی افرادی است که ملیت ایرانی دارند.

تولید ناخالص ملی چیست؟

«تولید ناخالص ملی» (GNP) در کنار «تولید ناخالص داخلی» (Gross Domestic product | GDP) دو مفهوم بسیار مهم در محاسبات اقتصاد ملی هستند. تولید ناخالص ملی (GNP) ارزش بازاری کلیه کالاها و خدمات نهایی تولید شده توسط شهروندان یک کشور است.

به عبارتی، اگر یک ایرانی در در کشوری مانند کانادا، سالانه 10 هزار دلار کالا یا خدمات تولید کند، در محاسبات تولید ناخالص ملی ایران گنجانده می‌شود. در این نوشتار تلاش می‌شود تا مفهوم تولید ناخالص ملی و همچنین محاسبات مربوط به آن شرح داده شود.

براساس این تعریف، اگر افرادی ایرانی در سایر کشورهای جهان کالا یا خدماتی تولید کنند، ارزش بازاری آن‌ها در تولید ناخالص داخلی ایران محاسبه می‌شود. توجه داشته باشید که GNP فقط کالاها و خدمات نهایی را شامل می‌شود. یعنی هر چیزی که به صورت مستقیم به مصرف کننده فروخته می‌شود.

به عنوان مثال، برق فروخته شده به کارخانه فولاد در GNP محاسبه نمی‌شود در حالی که تمام برقی که به طور مستقیم به مصرف‌کنندگان فروخته می‌شود در GNP محاسبه می‌شود. دلیل این کار، جلوگیری از «محاسبه مضاعف» (Double Counting) است. به‌ عنوان مثال تولید اتومبیل را در نظر بگیرید.

تولیدکنندگان خودرو قطعاتی دارند که توسط بنگاه‌های دیگر تولید می‌شوند که دارای قطعات تحویل شده توسط سایر بنگاه‌های دیگر نیز هستند. اگر ارزش قطعات تولید شده توسط بنگاه‌های مختلف در GNP محاسبه شود، دچار محاسبه مضاغف خواهیم شد. به همین دلیل است که فقط از ارزش اتومبیل تولید شده در محاسبه GNP استفاده می‌شود.

محاسبه تولید ناخالص ملی (GNP)

همان‌طور که اشاره شد، تولید ناخالص داخلی (GDP) تجزیه و‌ تحلیل خود از اقتصاد را به مرزهای جغرافیایی کشور محدود می‌کند. اما GNP فعالیت‌های اقتصادی افراد خارج از کشور را در محاسبات ملی منظور می‌کند.

به صورت کلی GNP چگونگی مشارکت افراد را در اقتصاد کشور نشان می‌دهد. GNP بدون توجه به محل سکونت، تابعیت را در نظر می‌گیرد. بنابراین GNP، درآمد افراد خارجی که در یک کشور ساکن هستند را در محاسبات خود لحاظ نمی‌کند.

مردم از دوران قدیم همواره درگیر فعالیت‌های تولیدی بوده‌اند. اقتصادهای امروزی، برحسب تولید بسیار گوناگون و متنوع هستند. اکنون، نیروی کار متخصص و ماشین‌آلات کامپیوتری پیشرفته در فرآیند تولید استفاده می‌شود. سیستم تولید، در مرحله اول نیاز مردم برای کالاها و خدمات مصرفی را تامین می‌کند. فرمول محاسبه GNP به صورت زیر است.

$$GNP=C+ G + I + X + Z$$

در رابطه بالا:

• «C»: مصرف کل
• «I»: سرمایه‌گذاری
• «G»: هزینه‌های دولت
• «X»: خالص صادرات (صادرات منهای واردت)
• «Z»: (خالص ورودی درآمد از خارج کشور منهای خالص خروجی درآمد به کشورهای خارجی)

تولید ناخالص داخلی واقعی

برای مقایسه منطقی GNP در سال‌های مختلف می‌توان GNP را براساس «تورم» (Inflation) تعدیل کرد. GNP واقعی یک معیار تعدیل شده نسبت به تورم است. این معیار که ارزش همه کالاها و خدمات تولیدی در یک سال را بر اساس قیمت‌های سال پایه نشان می‌دهد و اغلب با عنوان GNP با قیمت ثابت شناخته می‌شود.

«شاخص بهای مصرف کننده» (Consumer Price Index | CPI) معیار سنجش تغییرات قیمت کالاها و خدماتی است که توسط خانوارهای شهری یا روستایی به مصرف می‌رسد.

این شاخص به عنوان ابزاری برای اندازه‌گیری سطح عمومی قیمت‌ کالاها و خدمات مورد مصرف خانوارها، استفاده می‌شود. شاخص CPI یکی از بهترین معیارهای سنجش تغییر قدرت خرید پول داخل کشور به شمار می‌رود. شاخص CPI برای محاسبه نرخ تورم به کار می‌رود.

نرخ تورم به صورت تغییرات سطح عمومی قیمت‌ها (CPI) از دوره‌ای به دوره دیگر (سال یا ماه) تعریف شده است. به عنوان مثال در صورتی که شاخص CPI در زمان $$t$$ و $$t-1$$ وجود داشته باشد می‌توان نرخ تورم در زمان t را به صورت زیر محاسبه کرد.

فیلم آموزشی مرتبط

$$Inflation= frac{CPI_{t}-CPI_{t-1}}{CPI_{t-1}}times100$$

به عنوان مثال فرض کنید شاخص قیمت مصرف کننده در سال ۱۳۹۹ برابر با ۱۰۰ و در سال ۱۳۹۸ برابر با ۸۰ بوده است. نرخ تورم در سال ۱۳۹۹ به صورت زیر محاسبه می‌شود.

$$Inflation= frac{100-80}{80}times100= 25$$

با توجه به محاسبات بالا، نرخ تورم در سال ۱۳۹۹ برابر با ۲۵ درصد بوده است. به عنوان مثال، ممکن است مقدار تولید کالا و خدمات تولیدی برای یک سال مشخص مانند سال 2020 مشابه با سال 2018 باشد. اما چون سطح عمومی قیمت‌ها در سال 2020 افزایش یافته است، ارزش دلاری آن را بیش از مقدار سال 2018 نشان دهد.

در صورتی که ارزش GNP در سال 2020 بر شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI) در سال 2018 تقسیم شود، GNP واقعی به قیمت ثابت سال 2018 به دست خواهد آمد. به عبارتی برای از بین بردن تأثیر تورم، GNP بر یک شاخص قیمت تقسیم می‌شود و GNP واقعی به دست می‌آید.

تولید ناخالص ملی بازاری

تولید ناخالص ملی (GNP) بازاری ارزش بازاری کلیه کالاها و خدمات نهایی تولید شده توسط شهروندان یک کشور به قیمت‌های بازاری است. به عبارتی در این تعریف قیمت‌ها ثابت در نظر گرفته نمی‌شوند.

سرانه تولید ناخالص ملی چیست؟

تولید ناخالص ملی سرانه ارزش تولید کالا و خدمات تولید شده توسط افراد دارای ملیت یک کشور را به ازای هر نفر نشان می‌دهد. اگر GNP واقعی باشد و تقسیم بر جمعیت شود، در آن صورت تولید ناخالص سرانه، واقعی خواهد بود. برای محاسبه تولید ناخالص ملی سرانه پس از محاسبه GNP، آن را بر جمعیت تقسیم می‌کنند.

فرمول GNP سرانه به شکل زیر است.

$$GDP Per Capita = frac{GNP}{Population}$$

در رابطه بالا:

• «GNP Per Capita»: تولید ناخالص داخلی سرانه
• «GNP»: تولید ناخالص ملی
• «Population»: جمعیت

با توجه به اهمیت GNP در مباحث اقتصاد کلان و همچنین کاربردهای گسترده آن در تحلیل‌های اقتصادی در سطح کلان، «سایت» اقدام به انتشار فیلم آموزش مقدماتی اقتصاد کلان (Macroeconomics) کرده که لینک آن در ادامه آورده شده است.

تولید ناخالص ملی ایران

در این بخش مروری بر روند تولید ناخالص ملی در ایران، در یک دوره ۷۰ ساله و از سال 1960 تا ۲۰۲۰ خواهد شد. همچنین مهم‌ترین نکات و ویژگی‌های روند ۷۰ ساله GNP در ایران نیز به اختصار شرح داده خواهد شد. روند GNP در ایران در دوره زمانی سال‌های 1960 تا ۲۰۲۰ به صورت نمودار زیر بوده است.

روند ۷۰ ساله GNP ایران گویای پرنوسان بودن اقتصاد ایران است. این موضوع تا حد زیادی با نوسانات در درآمدهای نفتی که بخش بزرگ GDP ایران را تشکیل می‌دهد در ارتباط است. افزایش و کاهش قیمت نفت در دوره‌های مختلف، سبب نوسانات زیادی در روند GNP شده است.

این نوسانات علامتی برای بی‌ثباتی‌های پی‌در‌پی به دلیل وابستگی بیش از حد اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی و منابع طبیعی است. مهم‌ترین نکات مربوط به روند تاریخی GNP در ایران، به صورت زیر دسته‌بندی شده است.

• تولید ناخالص ملی ایران در سال 2020 بالغ بر 833/301 میلیارد دلار گزارش شده است.
• مقدار GNP ایران برای سال در حدود 581/698 میلیارد دلار ثبت شده است.
• داده‌های تولید ناخالص ملی ایران (GNP) هر سال به‌روزرسانی می‌شود، میانگین GNP ایران از سال ۱۹۶۰ تا ۲۰۲۰، در حدود 159/810 میلیارد دلار دلار بوده است.
•  مقدار GNP در ایران طی سال 2020 به بالاترین حد خود یعنی 833/301 میلیارد دلار رسید. کمترین مقدار GNP نیز در سال 1959 و معادل 3/758 میلیارد دلار بوده است.

بانک مرکزی ایران هر ساله روند GNP ایران را به صورت ریالی و همچنین دلاری ارائه می‌کند و در بخش حساب‌های ملی آن موجود است. همچنین «بانک جهانی» (World Bank) به منظور خنثی کردن اثرات افزایش قیمت‌ها در GNP، مقدار آن را به قیمت‌های ثابت سال ۲۰۱۰ نیز گزارش می‌کند تا روندی واقعی‌تر از تولید GNP واقعی حاصل شود.

بانک جهانی برآورد کرده است که با کاهش اثرات ناشی از اپیدمی ویروس کرونا، در سال ۲۰۲۱، GNP ایران معادل ۱/۷ درصد رشد کند و به حدود ۸۴۸ میلیارد دلار برسد که بالاترین رقم GNP از زمان ثبت حساب‌های ملی در ایران است.

GNP کشورهای مختلف

بررسی روند GNP در کشورهای مختلف نشان‌ می‌دهد که اقتصاد جهانی در سال ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ دست‌خوش کاهش چشم‌گیری در تولید ناخالص ملی شده است. این موضوع تا حد زیادی به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا و تاثیرات منفی آن بر بخش‌های تولید، تجارت، گردشگری و خدمات در کشورهای مختلف بوده است. در نمودار زیر روند GNP، سرانه GNP و رشد اقتصادی جهان از سال ۱۹۷۰ تا ۲۰۲۰ به تصویر کشیده شده است.

بانک جهانی پیش‌بینی کرده است که از اواسط سال ۲۰۲۲ انتظار می‌رود که جهان کم‌کم وارد دوران طبیعی خود شود و روند سابق GNP جهانی ادامه یابد. مرور روند GNP جهانی در سال ۲۰۲۰ نشان می‌دهد که ۱۰ کشور زیر به ترتیب دارای بالاترین میزان GNP در بین کشورهای جهان بوده‌‌اند.

1. ایالات متحده آمریکا: 20/64 تریلیون دلار
2. چین: 13/18 تریلیون دلار
3. ژاپن: 5/23 تریلیون دلار
4. آلمان: 3/91 تریلیون دلار
5. بریتانیا: 2/77 تریلیون دلار
6. فرانسه: 2/75 تریلیون دلار
7. هند: 2/73 تریلیون دلار
8. ایتالیا: 2/04 تریلیون دلار
9. برزیل: 1/90 تریلیون دلار
10. کانادا: 1/67 تریلیون دلار

این آمارها نشان می‌دهد که ۱۰ اقتصاد برتر دنیا در مجموع حدود ۶۲ درصد از GNP جهانی را تولید می‌کنند و سایر کشورهای دنیا در کل ۳۸ درصد از GNP جهان را تولید کرده‌اند.

نکته دیگر در زمینه اقتصاد جهانی، رشد سریع اقتصاد هند در طی یک دهه اخیر بوده است که برآورد می‌شود در طی دو دهه آینده فرانسه، بریتانیا، آلمان و ژاپن را پشت سر بگذارد و به قدرت سوم اقتصادی جهان تبدیل شود. همچنین میزان GNP جهانی در سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۹ در ادامه آورده شده است.

1. تولید ناخالص ملی جهانی برای سال 2019: حدود 88688/41 میلیارد دلار است که 4/61 درصد نسبت به سال 2018 افزایش داشت.
2. تولید ناخالص ملی جهان برای سال 2018: حدود 84782/45 میلیارد دلار بوده است که 7/56 درصد نسبت به سال 2017 افزایش داشت.
3. تولید ناخالص ملی جهان برای سال 2017: حدود 78824/17 میلیارد دلار بود که 1/93 درصد نسبت به سال 2016 افزایش داشت.
4. تولید ناخالص ملی جهان برای سال 2016: حدود 77331/54 میلیارد دلار بود که 1/27 درصد کاهش نسبت به سال 2015 نشان می دهد.

رتبه‌بندی GNP مناطق مختلف جهان

همچنین بررسی روند GNP در مناطق مختلف جهان نشان می‌دهد که کشورهای عضو «شورای همکاری و توسعه اقتصادی» (Organization for Economic Co-operation and Development | OECD) حدود ۵۴/۷ تریلیون دلار از GNP جهانی را تولید کرده‌اند. منطقه آسیای شرقی و اقیانوسیه از ۸۸/۶ تریلیون دلار GNP جهانی نیز حدود ۲۷/۳ تریلیون دلار بوده است.

میزان GNP اتحادیه اروپایی نیز چیزی در حدود ۱۶ تریلیون دلار است. منطقه آمریکای لاتین و کارائیب نیز حدود ۳/۶ ترلیون دلار از GNP جهانی را به خود اختصاص داده‌اند. کشورهای جنوب صحرای آفریقا نیز حدود ۱/۷ تریلیون دلار از GNP جهانی را در سال ۲۰۲۰ تولید کرده‌اند. میزان GNP در مناطق مختلف جهان به صورت زیر بوده است.

• کل جهان: 88688/41 میلیارد دلار
• آسیای شرقی و اقیانوسیه: 27399/75 میلیارد دلار
• آمریکای شمالی: 23394/48 میلیارد دلار
• اتحادیه اروپا: 16042/23 میلیارد دلار
• آمریکای لاتین و کارائیب: 5732/61 میلیارد دلار
• جنوب آسیا: 3664/99 میلیارد دلار
• کشورهای جنوب صحرای آفریقا: 1727/01 میلیارد دلار

تفاوت GNP و GDP چیست؟

تولید ناخالص داخلی به صورت ارزش بازاری کلیه کالاها و خدمات نهایی تولید شده در داخل مرزهای جغرافیایی یک کشور بدون توجه به ملیت آن ها در یک بازه زمانی مشخص تعریف می‌شود. در این تعریف منظور از ملی، همه افراد با ملیت خاص است. بنابراین تولید ناخالص ملی ایران به صورت ارزش بازاری کلیه کالاها و خدمات نهایی تولید شده در یک بازه معین توسط تمامی افرادی که ملیت ایرانی دارند تعریف می‌شود. به عبارتی اگر یک ایرانی در آمریکا سالانه ۵۰ هزار دلار تولید کالا یا خدمات داشته باشد، در محاسبات تولید ناخالص ملی ایران گنجانده می‌شود.

به این ترتیب اگر افرادی غیر ایرانی در ایران فعالیت اقتصادی انجام بدهند، تولیدات این افراد در تولید ناخالص داخلی ایران محاسبه خواهد شد اما در تولید ناخالص ملی ایران منظور نمی‌شود زیرا ملیت ایرانی ندارند.

GNP و GDP مفاهیم بسیار نزدیک به هم هستند و تفاوت اصلی بین آن‌ها از این واقعیت ناشی می‌شود که ممکن است شرکت‌هایی با مالکیت خارجی وجود داشته باشند که در یک کشور کالا یا خدمات تولید می‌کنند.

درآمد این شرکت‌ها در GDP، کشور میزبان و در GNP، کشور خودشان محاسبه می‌شود. به عنوان مثال، تعدادی از شرکت‌ها و افراد خارجی وجود دارند که کالاها و خدمات خود را در ایران تولید می‌کنند. هر درآمدی که آن‌ها به دست می‌آورند به کشور خود منتقل می‌کنند و در GNP کشور خودشان ثبت می‌شود.

به همین ترتیب، بسیاری از شرکت‌ها و افراد ایرانی کالاها و خدماتی را در خارج از مرزهای ایران تولید می‌کنند. اگر درآمد کسب شده توسط شرکت‌های داخلی در خارج از ایران از درآمد کسب شده شرکت‌های خارجی فعال در ایران بیشتر شود، GNP ایران از GDP آن بیشتر خواهد شد.

هر چه تفاوت بین تولید ناخالص ملی و تولید ناخالص داخلی یک کشور بیشتر باشد، بیان‌گر باز بودن بیشتر اقتصاد یک کشور است. بنابراین تفاوت بین GDP و GNP در این است که GDP بر مرزهای جغرافیایی تاکید دارد، در حالی که GNP در محاسبات خود ملیت افراد را در نظر می‌گیرد.

معرفی فیلم آموزش مقدماتی اقتصاد کلان (Macroeconomics)

تولید ناخالص داخلی (GNP) از مهم‌ترین نماگرهای اقتصادی و از مباحث پایه در حوزه اقتصاد کلان است. با توجه به اهمیت موضوع تولید ناخالص ملی و استفاده گسترده از آن در مباحث اقتصاد کلان، سایت اقدام به تهیه یک فیلم آموزشی ۵ ساعت و ۵۷ دقیقه‌ای در زمینه آموزش مقدماتی اقتصاد کلان (Macroeconomics) کرده که این فیلم آموزشی در ۷ درس تدوین شده است.

در درس اول این فیلم آموزشی تعریف‌ها و مفاهیم در زمینه علم اقتصاد و شیوه انجام فعالیت‌های اقتصادی در سطح کلان مرور شده است. در فصل دوم مبحث درآمد ملی و نحوه انجام فعالیت‌های اقتصادی در سطح کلان بررسی می‌شود.

درس سوم در ارتباط با شاخص‌های اندازه‌گیری فعالیت‌های اقتصادی همراه با فرمول‌های محاسبه ارائه شده است. در درس چهارم، بازار پول، سیاست‌های پولی و مدل‌های تقاضای پول تشریح می‌شود.

درس پنجم با لحاظ کردن اقتصاد بین‌الملل، به بررسی دلایل و منافع تجارت می‌پردازد و  سازمان‌های تجاری بین‌المللی نیز مرور می‌شوند.

درس ششم این فیلم آموزشی به نظریات تورم و بیکاری اختصاص دارد. در این درس انواع نرخ بیکاری و نظریات مربوط به تورم بررسی و مرور می‌شود. در درس پایانی نیز تئوری مصرف و سرمایه‌گذاری بررسی خواهد شد و انواع مختلف نظریات مصرف و سرمایه‌گذاری شرح داده شده است.

جمع‌بندی

نکات کلیدی و مهم در زمینه تولید ناخالص ملی را می‌توان به صورت زیر خلاصه کرد.

• تولید ناخالص ملی ارزش پولی کلیه تولید کالا و خدمات افراد با ملیت مشخص یک کشور  را بدون توجه به محل فعالیت اقتصادی واقعی می‌سنجد.
• درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری‌های خارج از کشور توسط ساکنان یک کشور در تولید ناخالص ملی لحاظ می‌شود اما در تولید ناخالص داخلی وارد نمی‌شود.
• GNP و GDP می‌توانند مقادیر متفاوتی داشته باشند و تفاوت زیاد بین GNP و GDP یک کشور می‌تواند نشان‌دهنده ادغام زیاد در اقتصاد جهانی باشد.
• تولید ناخالص ملی را می توان با تقسیم آن بر شاخص قیمت به مقادیر واقعی تبدیل کرد.
• تولید ناخالص داخلی توسط افراد ساکن در مرزهای جغرافیایی یک کشور و تولید ناخالص ملی توسط افراد دارای ملیت آن کشور تولید می‌شود.
• برآرودهای جهانی نشان می‌دهد که آمریکا، چین و ژاپن همانند یک دهه اخیر سه قدرت برتر جهانی در زمینه تولید ناخالص داخلی هستند.
• حجم GNP ایران در سال ۲۰۲۰ نیز در حدود ۸۳۳ میلیارد دلار بوده است.